चार कावळे (चार कौए)

खूप नव्हते, होते फक्त चार कावळे काळे
त्यांनी हे निश्चित केलं की उडणारे पक्षी सारे

त्यांच्याच ढंगाने उडतील, थांबतील, खातील आणि गातील
ते ज्याला उत्सव घोषित करतील तोच सारे साजरा करतील

 
कधी कधी जादू होऊन जाते विश्वामध्ये
दुनियाभरचे गुण दिसतात अवगुण्यामध्ये!

हे चार अवगुणी, मोठे मुकुट शिरोमणि झाले
गिधाड, गरुड आणि बाज यांचे सेवक झाले

हंस, मोर, चातक, चिमण्या सारे खिजगणतीत
हात बांधून सारे उभे राहिले विनम्र मुद्रेत

हुकूम झाला, चातक पक्षी गुंजारव करणार नाहीत
'पिहू पिहू' सोडून त्याऐवजी काव काव गातील

वीसेक तऱ्हेची कामं दिली गेली चिमण्यांना
खाणंपिणं, मौज मस्ती बिनकामाच्यांना

कावळ्यांचं असं फावलं की पाचही बोटे तुपाशी
मोठे मोठे मनसुबे प्रसवले त्यांच्या मनाशी

उडण्याचेही नियम असे काही बदलले
की उडणारे फक्त जागीच बसून राहिले

पुढे काय घडलं, सांगणं फार कठीण आहे
हा काळ कवीचा नसून चार कावळ्यांचा आहे

उत्सुकता वाटलीच तर यावे माझ्या घरी
गोष्ट ही मोठी, थोडक्यात कशी ऐकवावी

प्रसिद्ध कवी भवानीप्रसाद मिश्र यांच्या विख्यात 'चार कौए' या कवितेचा हा स्वैर मराठी अनुवाद. आज हिंदी दिवस. हिंदीवर प्रेम करणाऱ्या सर्व बहुभाषिकांना हिंदी दिनाच्या सदिच्छा!

- समीर गायकवाड

अर्थ बेगडी उत्सवाचे!

होती कुंद पावसाळी पहाट नि हवाही बऱ्यापैकी स्वच्छ
खिडकी बाहेर डोकावलं तर चेहरा ओळखीचा दिसला.
हा तर सेलिब्रिटींचा तारणहार, इकडे कसा काय आला?
"बाप्पा! अहो बाप्पा! इकडे पाहा!" हाक मारली त्याला!

म्लान होता चेहरा, नेत्रही सुकलेले; देहबोली नैराश्याची
"गर्दी संपली का मांडवातली?" प्रश्न ऐकता नजर झुकली
"आता नसतो मी त्या दरबारी, तिथे वसतो धनिकांचा 'राजा'
शोभिवंत मुर्ती नि उंची आरास, श्रीमंतांच्या पायी गालिचा
सच्च्या भक्तांवर जबरदस्ती, कुठवर पाहू हा भाव दुजा

दमलो आता, कानही किटले! वाटते, नको ती प्राणप्रतिष्ठा
तसाही नसतो मी या मांडवां, वाटते प्रयाण करावे कैलासा
मग स्मरतात सच्चे गणेशभक्त, उरलो त्यांच्या भक्तीपुरता
काय करावे सुचेना, उत्सवाआड बाजार मांडलाय नुसता
यासाठी का केला होता, अट्टाहास सार्वजनिक उत्सवाचा

लालबागसारखे मांडव कधीच सोडलेत, भटकतो वणवण
तुमच्या बालपणीचा बाप्पा कधीच हरवलाय, उरले स्मरण
निरागस किशोर होतो मीही नाचायचो, गायचो तुमच्यासवे
आता कोंडूनि मांडवांत सोबत हिडीस गाणी नि हैदोस नवे
जीव लागत नाही आता, रडू जुन्या आठवणींनी कोसळते

कुठे गेला तो उत्सव, कुठे गेले ते पावित्र्य? काय झाले त्यांचे
शांतताही नसते; स्तोम किती माजवले तुम्ही मिरवणुकांचे!
काय ते आविर्भाव नि किती तो आवाज, जीव गेले कैकांचे
माझीही वर्गवारी केलीत, नकोत फेटे मला खोट्या मानाचे
मन रमत नाही आता, वेध लागलेत मायबाप उमा महेशाचे

रजा घेण्या करिता, हितगुज करतोय जुन्या गणेशभक्तांशी
निघतो मी आता, तुमचे हे दोषभारित जग सांभाळा तुम्ही
असेन नित्य तुमच्या हृदयी, नि जळीस्थळी काष्टी पाषाणी
मात्र असेल अट एक, असेल ज्याला चाड नैतिक मूल्यांची
असेल किंमत सृष्टीची मानवतेची, राहीन तिथेही निवासी."

बोलून इतके तो गेला निघून, खांदे झुकवून संथ चालीने!
दमला असेल खूप तो, काय नसेल सोसले असेल त्याने
झाला असेल कितीदा खजिल, थिजला असेल घुसमटीने
गेली कैक वर्षे होता तगून, सच्च्या भावभक्तीच्या ओढीने
नुरली आता स्नेहार्द्रता, विटला असेल तो बाजारीकरणाने

सहनशक्तीचा त्याच्या न पाहावा अंत, आवतण अनर्थास!
सरली आस्था नुरली स्नेहर्द्रता, अर्थ काय बेगडी उत्सवास!

- समीर गायकवाड